Đoạn Trường Vô Thanh (hay Hậu truyện Kiều) là một tập truyện thơ lục bát của nhà thơ Phạm Thiên Thư, ra mắt lần đầu năm 1969. Tập thơ được nhiều đánh giá cao về lời lẫn ý, được cho là tác phẩm viết tiếp truyện Kiều (Đoạn Trường Tân Thanh) thành công nhất. Nhưng thay vì "Tân thanh", tác giả dùng chữ "vô thanh", nghĩa của cái tựa là "đứt ruột không tiếng", mà tác giả đã giải thích phần nào ý nghĩa của nó trong bài tựa:
“Đoạn trường
Sổ gói tên hoa
Xưa là giọt lệ nay là hạt châu
Nhà thơ Phạm Thiên Thư - Nhạc Sĩ Phạm Duy
Mời quý vị nghe ca khúc "Gọi Em Là Đoá Hoa Sầu" Trình bày: Vũ Khanh
Vô thanh như tiếng reo ca bát ngát của nhật nguyệt khiến giọt lệ Vương Thúy Kiều trở thành sợi mây hồng cất cánh “vèo” bay qua tài mệnh nhị tướng kết nên hạt minh châu viên xá lợi của bậc nguyện vào địa ngục là thái độ tịch nhiên sấm sét của người vác thập tự trong cuộc đoạn trường là vòm trời xanh biếc Việt tính khai mở sau thi hào Nguyễn Du chiếc cầu hư ảo khói sương đưa giả tướng ngôn ngữ rã rời trong một vài trống canh mua vui dưới ngọn Hồng Lĩnh trên ba ngàn dòng thơ cô đọng cỏ hoa sau ba mươi năm tơ tưởng Thúy Kiều và thưa: Những hạt lệ đã nổi cánh thiên hương.”
Tác phẩm bao gồm 3290 câu lục bát và đã được giải thưởng văn học toàn quốc (miền Nam Việt Nam) năm 1973.
Tại sao tôi lại nhắc đến tác phẩm trên? Đó là tại vì nó chính là nguyên cớ tạo nên Gọi Em Là Đóa Hoa Sầu, một ca khúc rất nổi tiếng của nhạc sĩ Phạm Duy. Bài hát này đã được ông phổ nhạc từ những câu thơ được trích ra từ Đoạn Trường Vô Thanh của thi sĩ Phạm Thiên Thư:
Ngày xưa áo nhuộm hoàng hôn
Dáng ai cắp rổ lên cồn hái dâu
Tiếng nàng hát vọng đôi câu
Dừng tay viết mướn lòng sầu vẩn vơ
Lều tranh còn ủ chăn mơ
Mối tình là một bài thơ vô đề
Ẩn Lan ơi! Mái tóc thề
Gió Xuân nay có vỗ về suối hương
Đêm nao ngồi học bên tường
Nến leo lét lụi, chữ vương vắt chìm
Ngoài song thoảng tiếng hài im
Như trăng buông hạt tơ chìm kiêu sa
Lan cười đưa đến cho ta
Sợi dài tóc buộc chùm hoa ngâu vàng
Sách thơm áp má mơ màng
Tỉnh ra hương thoảng bóng lan chập chờn
Nhớ khi em dỗi em hờn
Hai ta chia sẻ nắm cơm cháy vừng
Nhớ đêm nằm võng ngó trăng
Đếm ngôi "sao sáng" lại rằng "sáng sao"
Giọng em lanh lảnh tiếng cao
Răng em tươi hạt ngọc nào long lanh
Nền trời mây lại qua nhanh
Viền trăng vương phải đầu cành vỡ tan
Và những câu thơ đó đã được Phạm Duy tạo thành bài nhạc như sau:
Ngày xưa áo nhuộm hoàng hôn
Áo nhuộm hoàng hôn
Áo nhuộm hoàng hôn
dáng ai cắp rổ cắp rổ lên cồn
Lên cồn hái dâu hái dâu
Những hình ảnh cô gái hiện ra trước mắt chàng trai si tình trong một buổi chiều “ngày xưa áo nhuộm hoàng hôn”, với bóng dáng quen thuộc đang “cắp rổ lên cồn lên cồn hái dâu hái dâu” và “tiếng nàng hát vọng đôi câu” khiến cho cõi lòng ai đó phải “vẩn vơ sầu”.
Tiếng nàng hát vọng đôi câu
Hát vọng đôi câu, hát vọng đôi câu
Dừng tay viết mướn ối a lòng sầu
Lòng sầu vẩn vơ, vẩn vơ sầu
Lều tranh còn ủ trăng mơ
Còn ủ trăng mơ, còn ủ trăng mơ
Mối tình làm một bài thơ vô đề
Ẩn Lan ơi, ơi mái tóc thề
Mời quý vị nghe ca khúc "Gọi Em Là Đoá Hoa Sầu" Trình bày: Hương Lan
Chàng trai ấy ở nơi “lều tranh còn ủ trăng mơ” và “làm một bài thơ vô đề” cho mối tình chớm nở cùng với cô gái ấy - người con gái có tên gọi “Ẩn Lan”.
Lòng anh xuyến xao trở về với những ngày xưa cũ, cái ngày mà còn “vỗ về hương xưa”, còn “học dưới trăng mờ” với những “dòng chữ hững hờ” và tự hỏi không biết cô có còn nhớ đến mình hay chăng?
Ẩn Lan ơi, ơi mái tóc thề
Mùa xuân nay làn gió có về
Vỗ về hương xưa đêm nao học dưới
Học dưới trăng mờ dòng chữ hững hờ
Thoảng nghe tiếng hài của em
Tiếng hài của em, tiếng hài của em
Như sương lắng đọng, lắng đọng trên thềm
Trên thềm ngõ sau ngõ sau
Mời quý vị nghe ca khúc "Gọi Em Là Đoá Hoa Sầu" Trình bày: Duy Quang
Còn anh thì vẫn nhớ như in những ngày đó, những ngày còn “thoảng nghe tiếng hài của em”, “như sương lắng đọng trên thềm ngõ sau ngõ sau”. Rồi nhớ cả nụ cười của em, cái nụ cười đã kết nên mối duyên của hai người “buộc vào với hoa, hoa ngâu vàng”
Em cười đem lại cho nhau
Đem lại cho nhau, đem lại cho nhau
Sợi tơ mớ tóc ối a buộc vào
Buộc vào với hoa, hoa ngâu vàng
Ngủ quên trên sách mơ màng
Tập sách thơm ngoan
Áp má mê man gió lùa tỉnh dậy
Mùi Lan chập chờn, Ẩn Lan ơi
Em dỗi em hờn
Và nhớ cả những cả những lần anh “ngủ quên trên sách mơ màng”, để rồi “Ẩn Lan ơi em dỗi em hờn” mà buồn miên man. Nỗi buồn của em vương vấn “thơm lâu” như loài hoa mang tên em vậy. Để rồi vương sang cả cõi lòng anh, và khi nhớ em vô thức anh gọi em “là Đóa Hoa Sầu”.
Ẩn Lan ơi em dỗi em hờn
Ẩn Lan ơi như những cơn buồn
Nỗi buồn thơm lâu em ơi gọi em
Là đóa hoa sầu là Đóa Hoa Sầu
Bài hát này có lẽ chúng ta chỉ nên nghe và cảm nhận sự miên man, say đắm trong từng lời ca điệu nhạc của nó mà thôi. Bởi lẽ nếu như không tìm hiểu hết cả tác phẩm thơ của Phạm Thiên Thư (và cả Truyện Kiều) thì rất ít người có thể hiểu được tường tận nội dung của nó.
Và tôi cũng vậy, vì tò mò Ẩn Lan là ai, tôi lân la tìm hiểu thì mới biết được. Hóa ra cả bài hát (đoạn thơ) là lời hồi tưởng, là sự nhưng nhớ của Vương Quan (em trai của Thúy Kiều) đến người yêu của mình. Cô ấy tên gọi là Ẩn Lan, là con gái của một người thầy đã dạy anh. Nhưng rồi chuyện tình đó không thành, nàng cũng theo cha mà đi biền biệt. Sau đó khi tình cờ gặp một học trò của thầy, Vương Quan đã theo người đó về thăm lại ông và gặp lại Ẩn Lan. Nhưng tiếc thay nàng dù vẫn như xưa mà chàng nay đã gia thất đề huề. Mối tình của họ cũng kết thúc như thế. Chỉ còn lại những hồi ức mà thôi.
Nhạc sĩ Phạm Duy cũng từng viết trong hồi ký rằng: “Sau khi đã theo Phạm Thiên Thư “đưa em đi tìm động hoa vàng” tôi lại cùng anh “gọi em là đóa hoa sầu”. Gọi Em Là Đoá Hoa Sầu là những câu thơ của thi sĩ Phạm Thiên Thư, cho rằng dù sao đi nữa thì cuộc đời này rất đáng sống trong cái mênh mông, bao la của phù vân hư ảo. Hành âm nghe rất âu yếm và nhẹ nhàng, hợp với không khí nồng nàn và an ủi của bài ca. Dù ta thấy được phù vân của cuộc đời, nhưng ta vẫn được cái nồng nàn của tình yêu.
Ẩn Lan ơi, cuộc đời thật buồn nhưng đó là nỗi buồn thơm lâu. Vì thế mà anh gọi em là Đóa Hoa Sầu”
